read in English

door Betty de Hart, hoofdonderzoeker Euromix, 11 juni 2021

Inleiding

In mei 1951 nam de gemeenteraad van Huizen een Algemene Politie Verordening aan die het de meisjes uit Huizen verbood rond te hangen bij de omheiningen van het kamp waar recent gearriveerde Molukse koloniale migranten werden gehuisvest. Het bericht in Het Parool dat hierover berichtte, citeert de burgemeester die zei dat hij ‘misselijk’ werd van de 15 en 16 jaar oude meisjes, die contact zochten met de ‘Ambonezen’.

In het licht van de activiteiten die dit jaar worden georganiseerd om de 70 jaar lange aanwezigheid van Molukkers in Nederland te herdenken, is het de moeite waard om na te gaan hoe deze koloniale migranten werden ontvangen, met name wat betreft de regulering van gemengdheid. Zoals we zullen zien, was de APV in Huizen geen uitzondering, maar onderdeel van een patroon van regulering van gemengde relaties en huwelijken tussen Molukkers en Nederland, die werden benoemd in termen van ‘rassenvermenging’.

 

Molukse migratie naar Nederland  

Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende niet allen het einde van de bezetting door de Nazi’s, maar ook het einde van de koloniale macht van Nederland in Azië, hoewel Nederland dat slechts met moeite accepteerde. Indonesië had zich in 1945 onafhankelijk verklaard. Nederland weigerde de onafhankelijkheid te accepteren tot in 1949 waarin Nederland uiteindelijk de onafhankelijkheid moest aanvaarden en waarna een bloedige koloniale oorlog volgde.  Daarop werd het KNIL, het Koninklijke Nederlands Indische Leger, ontbonden en in de jaren 1950 en 1951 werden meer dan 17.000 voormalige KNIL-militairen, hun gezinnen en andere Molukkers naar Nederland overgebracht. Voorafgaand aan de onafhankelijkheid waren zij door Nederland als loyale onderdanen gezien, maar na de onafhankelijkheid werd de Indonesische nationaliteit tegen hun wil aan hen opgedrongen. Ze waren dus geen Nederlanders, maar Indonesiërs en laten werden ze beschouwd als staatlozen. Zowel Nederland als de Molukkers zelf gingen ervan uit dat hun verblijf in Nederland tijdelijk zou zijn.

De Molukkers werden gehuisvest in kampen verspreid over Nederland, vaak in kleine steden of dorpen en landelijke gebieden, in oude kloosters of voormalige concentratiekampen waar tijdens de oorlog joden gevangen werden gehouden, gescheiden van de Nederlandse samenleving.¹ Hun integratie werd als problematisch beschouwd, niet alleen hun economische en sociale integratie, maar ook in de zin van moraliteit.² Eén van de punten van zorg bestond in de intieme relaties die ontstonden met Nederlandse mannen en vrouwen. Met name de relaties met Nederlandse vrouwen verontrustten de autoriteiten, zoals het artikel in Het Parool laat zien.

 

Nederlandse meisjes van de kampen weghouden

Meer dan slechts bezorgdheid, uitte de burgemeester van Huizen, gevoelens van afkeer naar de meisjes die contact zochten met de Molukse jongens. Van Driel was een jurist, voormalig advocaat en lid van de ARP (Anti-Revolutionaire Partij). Zijn zorg over het zedelijke gedrag van Nederlandse minderjarige meisjes resoneert met de vooroorlogse ‘zedelijkheidsbeweging’, bestaand uit sociale en politieke elite groepen die zich zorgen maakten over het ‘zedelijk verval’ in de Nederlandse samenleving, met name van arbeidersjongeren.³ Van Driel wilde voorkomen dat Nederlandse meisjes op de Molukse kampen kwamen en hij stond daarin niet alleen.

Integendeel, de APV in Huizen paste in een landelijk beleid om Nederlandse meisjes te verbieden de Molukse woonoorden te betreden. Er werd in het Nederlandse parlement hierover gedebatteerd en het beleid werd door politici van verschillende politieke gezindten, met en zonder confessionele achtergrond, ondersteund.

Dit beleid werd jarenlang voortgezet. Het Parool artikel dateert van 1951, toen de Molukkers net waren gearriveerd. Jaren later, in februari 1958, vreesde Eerste Kamerlid Luijckx-Sleijfer (Katholieke Volkspartij) dat het verbod voor Nederlandse meisjes om de woonoorden te betreden onvoldoende was om ‘ongewenste bezoeken’ tegen te gaan. Ook al was de politie op de kampen aanwezig, het verbod was moeilijk te handhaven. Dat was ook, zo zei het Senaatslid, omdat:

Zij [de minderjarige meisjes] tonen in hun bezoeken een hardnekkigheid, een betere zaak waardig.⁴

Zij suggereerde dat de inzet van het strafrecht een effectief middel zou kunnen zijn.

De eerste vrouwelijke Minister in Nederland, Marga Klompé (Katholieke Volkspartij) van Maatschappelijk Werk nam deze suggestie over, die ze zei te zullen aanbevelen.⁵ Een jaar eerder had ze in een notitie aan de Ministerraad haar zorg geuit dat het loslaten van de zogenaamde ‘tijdelijkheidsgedachte’ zou resulteren in wat ze noemde ‘rassenvermenging’.⁶ Ze waarschuwde ook dat voorzichtigheid geboden bleef en dat ze er alles aan zou doen om ongewenste toestanden te voorkomen. Ze wees hierbij op de verantwoordelijkheid van de ouders van de meisjes, sociaal werkers en de kampoudsten.⁷ Soms vroegen de ouders zelf de politie of het Ministerie van Justitie om hun dochters van de kampen weg te houden.⁸ Soms werkten de Staat en ouders dus samen om te voorkomen dat paren samen konden zijn.

Mediaberichtgeving en onderzoeken gebaseerd op archiefonderzoek laten zien dat de zorg niet slechts draaide om ‘onfatsoenlijke’ relaties tussen Nederlandse witte minderjarige meisjes en Molukse jongens, maar ook om gemengde huwelijken. Kranten berichtten over dergelijke gemengde huwelijken als een ‘pijnlijk probleem’.⁹ Sociaal werkers beoogden ouders te waarschuwen, zodat ze in kunnen grijpen. De huwelijken werden gezien als gedoemd om te mislukken en eveneens gezien als gedwongen – wat betekende dat het meisje zwanger was. Een onderzoeker die dertig inwoners uit Vught interviewede merkte op dat  alle respondenten gekant waren tegen gemengde huwelijken met Molukkers. De onderzoeker voegde eraan toe:

Ik stel mij hier op het standpunt van de zending met haar eeuwenlange ervaring, gemengde huwelijken als ongewenst te beoordelen. Niet uit hoofde van een kastepolitiek, maar uit medelijden met de nakomelingen uit deze huwelijken. Er zijn reeds grote aantallen mensen op de wereld die het predicaat ‘displaced persons’ dragen.¹⁰

Een groeiend aantal gemengde huwelijken werd gezien als een bedreiging voor de toekomst. In 1956 reflecteerde Johan Scheps (PVDA) op de toekomst van de Molukkers in de woonoorden en hij noemde gemengde huwelijken als bedreiging en oorzaak van sociale onrust:

In zekere zin is het heden in de kampen rustig. In bepaald opzicht is er, ondanks de strijd om de zelfverzorging, nog niets aan de hand. Het aantal gemengde huwelijken valt nog te overzien. De blanke vrouw wordt in het midden van de Ambonese kampgenoten nog hartelijk opgenomen. Hoe zal het echter in de toekomst gaan?¹¹

Zoals ook weer in dit citaat werd het probleem van gemengde huwelijken gevat in termen van ‘rassenvermenging’, jaren nadat de Tweede Wereldoorlog het denken in termen van biologische rassen onacceptabel zou hebben gemaakt.¹²

Ook opvallend is het belang van gender: alleen relaties en huwelijken van Nederlandse meisjes en Molukse jongens werden als probleem gezien, niet de omgekeerde combinatie. Dit is in lijn met zowel de bevindingen van het Euromix project als met de academische literatuur: er is sprake van een obsessie van statelijke autoriteiten met ‘vermenging’ door witte vrouwen, aangezien vrouwen de natie representeren en met hun gedrag en relaties de natie in gevaar kunnen brengen.¹³ Ten slotte is het opmerkelijk dat de Nederlandse witte meisjes hardnekkigheid wordt verweten; blijkbaar worden zij gezien als de initiatiefnemers die het contact met Molukse jongens opzoeken, meer dan het omgekeerde. We komen niets te weten over de vraag of de Molukse jongens zaten te wachten op deze aandacht en hoe ze reageerden. Ook dat is in lijn met bevindingen elders: de schuld wordt bij witte vrouwen gelegd voor het ontstaan van gemengde relaties. In tegenspraak met de gebruikelijke genderrollen in de jaren 1950 en 1960 en de raciale grenzen, bleven zij niet passief maar vertoonden zij gedrag dat in meerdere opzichten als ongepast werd gezien.

 

Voorkoming en surveillance van gemengde huwelijken  

Het Commissariaat Ambonezenzorg werd opgericht als een staatsinstelling om zich met deze kwesties bezig te houden. Het Commissariaat speelde een belangrijke rol in de formulering van een nationaal beleid, dat resulteerde in interventie in privérelaties, beschreven door historicus Charlotte Laarman.¹⁴ Het Commissariaat was niet alleen opgericht om zich met gemengde huwelijken bezig te houden, maar zag dat wel als een belangrijk onderdeel van de taak. Laarman beschrijft de houding van het Commissariaat als paternalistisch: elke Molukker werd begeleid door een sociaal werker. Sociaal werkers legden honderden rapporten aan over gemengde huwelijken. Dergelijke huwelijken, met name die van Nederlandse vrouwen en Molukse mannen, waren een bron van zorg. De CAZ trachtte dergelijke huwelijken te voorkomen en ontmoedigen en als koppels toch trouwden, werden ze begeleid, soms gedurende meerdere jaren waarin ze geregeld door sociaal werkers werden bezocht. Ze werden per definitie als probleem gezien, ook als er geen problemen waren met gezondheid of criminaliteit; hun gemengd-zijn was het probleem.

Over huwelijken tussen Molukse vrouwen en Nederlandse witte mannen werd niet gerapporteerd, omdat zij als Nederlandse gezinnen werden gezien, en vaak buiten het kamp leefden. De Molukse vrouwen werden tot 1964 door het huwelijk met een Nederlandse man ook automatisch Nederlandse. Deze gezinnen ontsnapten aan de surveillance door de staat.

Als het gezin zich ‘Nederlands’ gedroeg, werd dat positief geëvalueerd: met geracialiseerde opvattingen over properheid, spaarzaamheid en Nederlandse taalbeheersing.¹⁵ Toch was de overtuiging dat er elk moment problemen zouden kunnen ontstaan in het huwelijk als de man de Nederlandse culturele dominantie van zijn vrouw niet langer zou accepteren. Als de Nederlandse vrouw zich aanpaste aan de Molukse cultuur, bijvoorbeeld door de taal te leren, Moluks te koken, en contact te onderhouden met Molukse vrouwen, werd dit als probleem gezien en gedefinieerd als ‘dweperig’ en ‘griezelig’.¹⁶

Aan de andere kant bekommerde de CAZ zich niet over de juridische gevolgen van het gemengde huwelijk voor de Nederlandse vrouw: waar de Molukse vrouw die met een Nederlander trouwde automatisch Nederlandse werd, verloor de Nederlandse vrouw die met een Molukker trouwde automatisch de Nederlandse nationaliteit.¹⁷ Toen jurist W. Schols, CAZ-directeur van het district Zuiden, op dit juridisch gevolg wees werd zijn brief terzijde gelegd met de opmerking: ‘het ligt u.h.v. niet op onze weg ons hierin te mengen’.¹⁸

 

Concluderende opmerkingen

Zoals uit het voorgaande is gebleken, werden Molukkers onderworpen aan verschillende vormen van regulering van gemengdheid: er was sprake van segregatie, aangezien ze werden gehuisvest in aparte kampen en later woonwijken, en hun intieme relaties en huwelijken werden onderworpen aan controles door politie en sociaal werkers. Lokale en nationale autoriteiten waren betrokken in pogingen om zogeheten ‘rassenvermenging’ te voorkomen. In dat opzicht werden ze geheel anders behandeld dan de andere belangrijke groep van koloniale migranten uit Indonesië, de Indische Nederlanders, die  onderworpen werden aan een assimilatiebeleid.¹⁹

Zoals altijd, ondanks alle pogingen om ze te voorkomen, kwamen gemengde huwelijken en relaties veelvuldig en al vroeg na de komst van de Molukkers voor. De Molukse gemeenschap die naar Nederland kwam was al ‘gemengd’, aangezien 1 op de 4 huwelijken met een niet-Molukse vrouw uit Indonesië was. Na hun aankomst in Nederland was tot 1959, 1 op de 3 huwelijken ‘gemengd’ met een Nederlandse man of, vaker, vrouw.²⁰

Een onderzoek uit 2020 Van het Centraal Bureau voor Statistiek naar Molukkers in Nederland laat zien dat een minderheid van de Molukkers een partner heeft die ook Moluks is. Net iets meer dan 10% van de kleinkinderen van de eerste generatie Molukkers heeft drie of vier Molukse grootouders.²¹ Gemengde huwelijken en afkomst worden niet langer zo sterk geproblematiseerd als in de jaren vijftig, zij zijn blijkbaar nog steeds interessant genoeg om geteld te worden.

Recent hebben de burgermeesters van gemeenten met een hoog aantal Molukse inwoners de landelijke overheid opgeroepen om het leed dat hen destijds is aangedaan te erkennen en in de Molukse gemeenschap te investeren. Daaronder was ook de burgemeester van Huizen.²²

 

read in English

door Betty de Hart, hoofdonderzoeker Euromix, 2 april 2021

Inleiding

In de aanloop van de Nederlandse verkiezingen op 17 Maart 2021, waaraan vier vrouwelijke partijleiders deelnamen, voerden Nederlandse media een discussie over het seksisme en de haatberichten waarmee deze vrouwen te maken kregen op sociale media. De aanleiding daartoe was een onderzoek gepubliceerd door opinieblad De Groene Amsterdammer over het grote aantal haatberichten dat vrouwelijke politici krijgen.  De Groene concludeerde dat vrouwelijke meer dan mannelijke politici op zeer persoonlijke manieren warden aangevallen: met commentaar op hun sekse, hun uiterlijk en de jurken die ze dragen, en op hun gezin.¹

Sigrid Kaag, leider van D66, ontving de meeste haatberichten; een vijfde van de reacties die ze kreeg was gecategoriseerd als haatbericht en seksistisch.⁴  Aan de andere kant ontvingen ze ook veel steun en beiden werden gekozen en zijn nu kamerlid.

Dit blog richt zich echter op Sigrid Kaag, om te verkennen hoe de aanvallen op haar kunnen worden verklaard uit haar gemengde huwelijk en gezin. Met name wordt de vraag onderzocht hoe deze aanvallen kunnen worden verklaard uit de obsessie met witte vrouwen in gemengde relaties, met name wanneer de partner moslim is.

Nederlandse media over het gemengde gezin van Sigrid Kaag  

Kaag werd de politiek leider van D66 in 2020, zes maanden voordat de verkiezingen plaatsvonden. Tijdens de campagne, die resulteerde in een winst van vier zetels, presenteerde Kaag zich als ‘een nieuw type leider’: positief, progressief, en inclusief. Ze deinsde er niet voor terug om zich uit te spreken over racisme, bijvoorbeeld tijdens de Black Lives Matter protesten, en tegen seksisme. Op Internationale Vrouwendag, bijvoorbeeld, uitte ze publiekelijk kritiek op premier Mark Rutte omdat hij vrouwelijke ministers vaker zou interrumperen dan mannelijke ministers tijdens kabinetsbijeenkomsten.⁵ Als ze sprak over racisme, noemde ze regelmatig haar Palestijnse man en hun vier ‘gemengde’ kinderen, en vertelde over haar eigen ervaringen met racisme. Ze zei naar de maatschappij te kijken door de ogen van haar kinderen en haar man.⁶

De aanvallen op Kaag begonnen in 2017, toen ze Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werd. Haar politieke loyaliteit werd in twijfel getrokken omdat haar man Palestijns is, met name door extreemrechtse partijen en op sociale media. Het is echter opvallend hoe vaak op mainstream media haar Palestijnse man noemden, ook wanneer dit niet relevant was voor haar politiek. Zo werd er bijvoorbeeld gevraagd naar de verdeling van taken met haar man wat betreft de opvoeding van de kinderen, en het feit dat de kinderen haar achternaam en niet die van haar man gebruiken bij sollicitaties.⁷

Tijdens het slotdebat, de avond voorafgaand aan de verkiezingsdag, noemde de  extreemrechtse politiek leider Geert Wilders haar een ‘verrader’ omdat ze een hoofddoek had gedragen tijdens een bezoek aan Iran als Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.⁸

Op verschillende momenten verklaarde Kaag de kritiek die ze kreeg op sociale media uit het feit dat ze deel uitmaakt van een gemengd gezin. Op de vraag wat ze verkeerd had gedaan, zei ze: ik trouwde met Anis (haar man).⁹

Kortom, terwijl sommigen haar loyaliteit aan de natie in twijfel trokken vanwege haar gemengde gezin, presenteerde Kaag zichzelf als iemand met een breder perspectief op ‘ras’ en diversiteit, voortkomend uit haar positie als een witte vrouw met een gemengd gezin.¹⁰ Gezien de electorale winst voor haar partij, sprak dat althans een deel van de kiezers aan.

In de Nederlandse context is het uitzonderlijk dat een politicus, of welke publieke figuur dan ook, zich uitspreekt over zijn of haar gemengde gezin en, vanuit dat standpunt, over racisme en discriminatie in de Nederlandse samenleving.¹¹ Toch is ze niet de enige politicus die de eigen gemengde relatie naar voren bracht als onderdeel van het politieke profiel. Een van hen is Niels Van den Berge (GroenLinks) die zei: “Sinds ik getrouwd ben met een fantastische vrouw van kleur, komen discriminatie en uitsluiting dichtbij. Ik zie wat het met haar en andere kleurrijke Nederlanders doet.”¹² Een andere is Pieter Omtzigt (CDA) wiens echtgenote Syrisch-orthodox uit Turkije is en politicus is in dezelfde partij. Kaag was echter de enige die hierop zo publiekelijk en frequent werd aangevallen vanwege haar gemengde gezin.

Gender en het overschrijden van groepsgrenzen  

Hoewel ook witte mannen groepsgrenzen overschrijden wanneer zij een interraciale relatie aangaan, wordt dit gelegitimeerd door wit mannelijke privilege. Vanuit dit perspectief is het niet vreemd dat Kaag, als witte vrouw, de politicus is die de meeste haatreacties van het Nederlandse publiek krijgt.

Dit is omdat vrouwen de grenzen van de natie ‘belichamen’ en de last van representatie dragen als symbolische dragers van de collectieve identiteit en eer.¹³ Bewaking van de grenzen van witheid vereist dus de surveillance van het gedrag van witte vrouwen.¹⁴

Daarom worden witte vrouwen die geracialiseerde groepsgrenzen overschrijden als een grotere bedreiging gezien voor de witte identiteit. De consequenties daarvan ervaren vrouwen vooral op terreinen die het meest in het oog springen, zoals seksueel gedrag en partnerkeuze.¹⁵ De kosten van het overschrijden van geracialiseerde groepsgrenzen zijn dan ook hoger voor witte vrouwen dan voor witte mannen. De vijandige reacties waarmee Kaag werd geconfronteerd zijn daarmee te zien als een form van sociale bestraffing voor haar ‘afwijkende’ partnerkeuze.

In ons Euromix onderzoeksproject hebben we vastgesteld dat wetgevers, politici, bureaucratische nationale en lokale autoriteiten en politie in verschillende tijdsperioden en in verschillende nationale contexten geobsedeerd waren met relaties van witte vrouwen en geracialiseerde mannen. Zelfs als hun aantallen klein waren, konden zulke relaties angst, woede, vijandigheid en geweld uitlokken. Vertogen en nieuwsmedia richtten zich vooral op zulke relaties en ambtenaren trachtten ze te ontmoedigen door regulering, variërend van verboden interraciale huwelijken, relaties en seks, tot huwelijksvoorlichting waarmee witte vrouwen warden gewaarschuwd voor de gevaren van het huwelijk met ‘andere’ geracialiseerde mannen.

Ook in Nederland lag de focus van dagbladen en Populaire cultuur vooral op relaties van Nederlandse witte vrouwen en geracialiseerde mannen.¹⁶ Zelfs een enkel huwelijk kon omvangrijke publieke en media-aandacht uitlokken, waarbij elke stap van het paar onder een vergrootglas werd gelegd.¹⁷Aan de andere kant vonden we een gebrek aan aandacht voor zwarte vrouwen in gemengde relaties.¹⁸ Concluderend, de aanzienlijke media-aandacht die Kaag kreeg is niet alleen te verklaren vanuit seksisme gericht op vrouwelijke politici, maar ook uit de obsessie met gemengde relaties van Nederlandse witte vrouwen, waarmee de gendered en geracialiseerde grenzen van de Nederlandse natie worden getrokken.

Trouwen met een moslim   

Een ander reden voor de vijandige reacties op Kaag is dat haar man een Palestijn is van islamitische achtergrond.  Hoewel hij zichzelf identificeert als atheïst, wordt hij sociaal geclassificeerd als moslim, vanwege de stereotype en oriëntalistische samensmelting van Arabische landen en bevolking met islam.

De obsessie met Nederlandse vrouwen die een moslimman trouwen is al evenmin nieuw en terug te voeren op de koloniale periode van voormalig Nederlands-Indië. Het was in het bijzonder sterk aanwezig in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, toen arbeidsmigranten uit Turkije en Marokko werden geworven om in de Nederlandse industrieën te werken en sommige van hen met Nederlandse vrouwen trouwden. Hoewel het aantal huwelijken klein was, ontwikkelde de Nederlandse overheid huwelijksvoorlichting om Nederlandse ‘meisjes’, zoals ze vaak werden genoemd, te waarschuwen tegen de gevaren van een huwelijk met een moslim.¹⁹

In het huidige Nederlandse debat dat beïnvloed wordt door Islamophobia zijn het vooral vrouwen die de gevolgen ondervinden van de Nederlandse obsessie met islam.²⁰ Islam wordt gepresenteerd als achtergebleven, statisch en traditioneel, terwijl de ‘Westerse cultuur’ wordt geconstrueerd als modern, dynamisch en progressief.²¹ Omdat Nederlandse vrouwen die met een moslim trouwen dit vrijwillig deden, keren de liberale en geëmancipeerde neigingen die Nederlandse vrouwen worden toegeschreven zich tegen hen: hun keuze voor een man die moslim is, toont aan dat ze koppig zijn en naïef: tegen beter weten belanden ze in een dergelijk huwelijk, dat ongetwijfeld op een ramp zal uitlopen. Ze verliezen daarom de kwaliteiten die worden verbonden aan de ‘wij’ en krijgen de karakteristieken van de ‘zij’ toegeschreven, resulterend in een verlies van sociale status.²²

Hoewel Kaag een vrouw is in een geprivilegieerde positie van politieke macht, worden haar eveneens de karakteristieken van de ‘ander’ toegeschreven. Als vrouw getrouwd met een Palestijn wordt ze verbonden met terrorisme (‘terroristenliefje’) en islam.  De haar toegeschreven identiteit wordt bepaald door het stereotype, geracialiseerde identiteit van haar echtgenoot en aan haar loyaliteit wordt getwijfeld. Haar sociale straf is dat ze niet langer als ‘echt’ Nederlands wordt gezien en niet langer als een van ‘ons’.

Conclusie

Kaag kreeg te maken met negatieve reacties, niet alleen omdat ze een vrouwelijke politieke leider is, maar ook als sociale bestraffing als witte Nederlandse vrouw met een gemengd huwelijk, omdat ze met de ‘verkeerde’ man trouwde. Het is onderdeel van gendered en geracialiseerd ‘grensonderhoud’, dat dergelijke vrouwen uitsluit van de reproductie van de natie. Het laat zien dat gemengde relaties tot op de dag van vandaag geproblematiseerd worden. De sociale straffen, met inbegrip van online-intimidatie, blijven aanzienlijk.

Of Kaag’s positionering als een witte vrouw met een gemengd gezin ook leidt tot een daadwerkelijk andere politiek, is een andere kwestie, zoals sommige critici hebben gesteld. ²³ Dat is bovenal een politieke keuze.

read in English

door Betty de Hart, hoofdonderzoeker Euromix, 16 oktober 2020

Waarom dit blog

In de afgelopen maanden van de Black Lives Matter-protesten en de vele discussies die daarop volgden in de Verenigde Staten en in Europa, inclusief Nederland, waren ‘gemengde’¹ paren en relaties aanzienlijk vaker aanwezig in de media dan gewoonlijk. Deze media-representatie van gemengde relaties was ook anders dan daarvoor. In ieder geval in continentaal Europa is de media-aandacht voor gemengde relaties veelal gericht op veronderstelde culturele verschillen en reacties van familieleden en vrienden, meer dan op structureel racisme.

Vele mediaberichten over gemengde relaties tijdens de BLM-debatten bespreken hun rol in het debat over racisme vanuit het perspectief van één of beide partners of ouders, of vanuit het perspectief van de jongeren van gemengde afkomst, soms geschreven door betrokkenen zelf. Dit blog heeft tot doel deze mediaberichtgeving en de complexe positionering van gemengde relaties in het debat over racisme kritisch te analyseren. Het verdient opmerking dat we niet weten hoe deze nieuwsberichten tot stand zijn gekomen, of de paren en partners zelf hun verhaal wilden doen of door de media benaderd werden, welke vragen journalisten stelden en in hoeverre zij zich bewust waren van de context waarin hun verhalen werden geplaatst. Deze analyse is gebaseerd op berichten in de media (voornamelijk krantenartikelen die digitaal beschikbaar zijn) uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Nederland en België. Het moge duidelijk zijn dat de context in deze landen verschillend is: in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is het gebruikelijk om over kwesties van ‘ras’ en racisme te praten en over ‘interraciale’ relaties. In Nederland en België is dit debat in de mainstream media pas recent echt begonnen.

 

‘’Gemengde relaties brengen de kleurenblinde wereld dichterbij’’

Hoewel gemengde relaties historisch gezien geproblematiseerd en gepathologiseerd zijn, worden ze in het dominante vertoog waarin de norm van kleurenblindheid wordt gehanteerd, beschouwd als de oplossing voor racisme. Het argument luidt dat als we allemaal verliefd worden en trouwen met iemand van een andere kleur, racisme als vanzelf zal verdwijnen. De Amerikaanse krant Washington Times verklaarde in een redactioneel:

Er is geen raciaal geladen lezing, demonstratie, rel of oorlog die beter de door racisme versteende harten kan doen smelten dan de onschuldige ogen van een kind geboren uit de liefde van een interraciaal paar. Er is maar één blik nodig om de simpele waarheid, die niemand redelijkerwijs kan ontkennen, te herontdekken: all lives matter.²

Dit uiterst problematische argument beoogt assimilatie, ontkent dat racisme vaak gericht is tegen gemengde koppels en kinderen van gemengde afkomst en negeert machtsstructuren en institutioneel racisme. Zulke argumenten ontkennen ook het historische feit dat gemengde relaties niet noodzakelijkerwijs gelijk staan aan anti-racisme. Een voor de hand liggend voorbeeld is dat in het koloniaal verleden gemengde relaties geregeld voorkwamen, maar vooral tussen witte mannen en gekoloniseerde vrouwen, en dat deze relaties gerelateerd waren aan macht en onderwerping. Ze dienden het racistische koloniale systeem en hielden de scheiding tussen geracialiseerde groepen in stand.³

Tegen deze achtergrond zou men de toegenomen media-aandacht voor gemengde relaties tijdens het Black Lives Matter-debat met enige achterdocht kunnen bezien. Ze zouden naar voren kunnen worden geschoven als bewijs dat racisme, als het al bestaat, spoedig zal verdwijnen.  In een alternatieve representatie zouden gemengde relaties kunnen worden gezien als ‘bruggen’ die begrip kunnen kweken tussen verschillende gemeenschappen en ‘toegankelijker’ zijn voor het publiek (lees: een wit publiek) waarvan gedacht wordt dat zij zich makkelijker kunnen verplaatsen in de ervaringen van een witte persoon die getrouwd is met een zwarte partner dan in de ervaringen van een zwarte man of vrouw met racisme. In dit opzicht voelde een Nederlandse nieuwsuitzending over BLM die een Nederlandse witte vrouw in een gemengd gezin in de Verenigde Staten, haar kinderen van gemengde afkomst, maar niet haar zwarte man aan het woord liet over de betekenis van BLM en racisme en daarnaast  nog verschillende andere personen van gemengde afkomst ongemakkelijk aan.⁴ Het deed denken aan TV reclames die ‘diverser’ willen zijn door gemengde gezinnen en personen van gemengde afkomst te verbeelden, maar geen zwarte families.⁵ Dit betekent dat de opvallende aanwezigheid van gemengde koppels in het BLM-debat op zichzelf niet positief is; het maakt uit hoe hun ervaringen naar voren worden gebracht en welke boodschap daarmee wordt beoogd.

 

Witte partners niet altijd bondgenoten in de strijd tegen racisme; zwarte partners ontbreken veelal

In de representatie van gemengde koppels wordt het verschil in positionering van witte en zwarte partners enerzijds en ouders en kinderen anderzijds duidelijk. Ten eerste, niet alle witte partners zijn antiracistisch; soms ontkennen zij het bestaan van racisme of maken zelf racistische opmerkingen; oftewel, de witte partners zijn niet noodzakelijkerwijs bondgenoten in de strijd tegen racisme. Hoewel Amerikaanse en Britse onderzoeken uitwijzen dat witte partners in gemengde families, vooral witte vrouwen, zich bewuster zijn van het bestaan van racisme dan andere witte personen,, is dit zeker niet vanzelfsprekend.⁶ Tijdens BLM kwamen verschillende jongeren van gemengde afkomst aan het woord over de pijnlijke ervaring dat zij niet met de witte ouder of de wijdere witte familiekring  over hun ervaringen met racisme kunnen praten; zij kregen geen steun, hun ervaringen werden genegeerd of ontkend.⁷

Voor sommige witte partners fungeerden de moord op George Floyd en de BLM-protesten die daarop volgden als een ‘wake-up call’. Terwijl zij het bestaan van institutioneel en systematische racisme eerder negeerden of ontkenden, hadden zij, vooral de ouders van gemengde kinderen, het gevoel dat ze dit niet langer konden blijven doen en zich moesten uitspreken.⁸ Het ziet er naar uit dat het feit dat meer witte partners zich zijn gaan uitspreken één van de redenen is waarom gemengde relaties zichtbaarder zijn in het BLM-debat. Er zijn er echter ook die dit al voor BLM deden, zoals de Nederlandse minister Sigrid Kaag, een Nederlandse witte vrouw die getrouwd is met een Palestijnse man.⁹

Met betrekking tot gemengde relaties en het BLM-debat waren de zwarte partners minder aanwezig en als zij dat wel waren, dan was dit bijna altijd als deel uitmakend van een stel en niet alleen. Een uitzondering vormde het essay in het Nederlandse magazine Oneworld van Valerie Ntinu, een zwarte vrouw met een gemengde relatie. Zij zette uiteen waarom zij de negatieve reacties tegenover haar witte partner door haar zwarte familie en vrienden anders beoordeelde dan negatieve reacties van witte familie en vrienden, omdat de eerste reacties voortkwamen uit hun ervaringen met racisme.¹⁰ In de Nederlandse en Belgische context konden zwarte vrouwen die zich in het debat mengden, rekenen op negatieve of zelfs agressieve reacties van vooral het witte publiek. Dit gebeurde Peggy Bouva die in een podcast over haar tot slaaf gemaakte voorouders in Suriname, samen met journaliste Maartje Duin, twijfelde of zij wel blij zou zijn als haar dochter een gemengde relatie zou hebben met een witte partner.¹¹ Haar mening werd beschouwd als ‘omgekeerd racisme’ (racisme van zwart naar wit). Dit label ontkent echter op flagrante wijze haar ervaringen: Peggy had gemengde koppels in haar familie waarvan de witte partners het bestaan van racisme ontkenden. Sabrine Ingabine had in een interview verteld dat zij niet langer witte mannen wilde daten, hoewel ze dat in het verleden wel had gedaan, omdat ze genoeg had gekregen van hun racistische opmerkingen over haar uiterlijk en seksualiteit.¹² De getuigenissen van deze vrouwen waren niet welkom, omdat ze de mythe dat gemengde relaties de kleurenblinde samenleving naderbij brengen, waaraan veelal een vooruitstrevend, wit publiek wil vasthouden, verstoorden.

 

De noodzaak voor zwart-witte koppels om samen over racisme te praten

De meeste media berichtten over de ervaringen van gemengde relaties met racisme en de noodzaak om te praten over racisme tussen leden van gemengde gezinnen onderling; tussen partners onderling en tussen ouders en kinderen. Een voorbeeld vormt de Amerikaanse actrice Tika Sumpter van de TV-serie ‘Black-ish’ die andere zwarte vrouwen in gemengde relaties opriep om met hun witte partners over racisme te praten:

Beste zwarte interraciale paren met een witte partner (steekt hand op),’’ zegt ze. ‘’Wij hoeven hen NIET te beschermen. Ik beloof het: zij zullen oké zijn. Zij moeten voor ons blijven vechten. Als ze zich beledigd voelen wanneer je met ze praat over racisten. Dan heb je een groter probleem.¹³

Dergelijke artikelen gaan niet uit van kleurenblindheid, maar benadrukken dat niet racistisch zijn niet hetzelfde is als antiracistisch zijn.¹⁴

De meeste interviews waren met ouders die vertelden over het racisme dat hun kinderen ervaren en hoe zij hiermee als ouders omgaan. Het houden van ‘The Talk’ (het voorbereiden van kinderen op het racisme dat ze zullen ervaren als ze ouder worden) is bekend in de Amerikaanse, maar niet zozeer in Europese context. Tijdens de BLM-debatten bleek echter dat ‘The Talk’ ook in Europa plaatsvindt, en daarmee een verschuiving markeert van een culturalistisch naar een antiracistisch vertoog over gemengde relaties.¹⁵

 

Jongeren van gemengde afkomst

Jongeren van gemengde afkomst uitten hun behoefte zichzelf te positioneren in het BLM-debat. Sommigen vroegen zich af of ze zich wel konden uitspreken over racisme, aangezien ze het gevoel hadden dat ze werden beschouwd als ‘niet zwart genoeg’.¹⁶ Een afbeelding die circuleerde op sociale media bevatte de tekst: Gemengde zwarte mensen. Jullie hebben het recht om je uit te spreken over kwesties van ras, want jullie zijn zwart.

Voor anderen diende de BLM-beweging eveneens als een ‘wake-up call’. In Nederland trok Johan Fretz, een publicist en cabaretier van gemengde Surinaams-Nederlandse afkomst, de aandacht met een essay waarin hij toegaf dat hij racisme had genegeerd, maar zich nu realiseerde dat hij dat niet langer kon blijven doen; hij zwoer nooit meer te zwijgen.¹⁷ Zijn essay werd breed gedeeld op sociale media en beschouwd als eerlijk en moedig.¹⁸

Andere verhalen gingen over het intergenerationeel aspect. Jongeren van gemengde afkomst onderkenden het racisme dat hun zwarte ouder moest hebben ervaren gedurende zijn of haar leven, zelfs als zij het daar nooit over hadden gepraat. Zulke nieuwsberichten richten de aandacht op de verschillende manieren van oudere en jongere generaties in de omgang met racisme.¹⁹

 

Concluderende opmerkingen

In de maanden waarin het BLM-debat op zijn hoogtepunt was, waren gemengde gezinnen en koppels zichtbaarder in de media dan in de decennia ervoor en waren zij uitgesproken over racisme. Voor de Europese context betekent dit een opvallende verschuiving van een culturalistisch vertoog over gemengde relaties naar een vertoog over structureel racisme.

Op sommige momenten, echter, werden gemengde koppels ingezet om het dominante vertoog over kleurenblinde toekomst en het bouwen van ‘bruggen’ te bevestigen. Andere mediaberichten  zagen dit als een mythe en benadrukten systematisch racisme. Dat de witte partners in gemengde relaties het meest zichtbaar waren in de media roept vragen op over wiens stemmen gehoord worden. Deze vragen zijn des te dringender nu is gebleken dat zwarte vrouwen die het beeld van gemengde koppels als racisme-vrije zones in twijfel trokken, negatieve en agressieve reacties kregen te verduren. Het toont aan dat voortdurende kritische interventie van leden van gemengde gezinnen nodig is om bij te dragen aan het broodnodige debat over hun rol in BLM en antiracisme.